| Nazwa |
Tytuł |
Treść |
Tekst |
Autor, Powstanie |
| Księga Henocha | Rękopisy nie podają żadnego tytułu tej księgi. Nazwa jej pochodzi od imienia głównego jej bohatera. Znana jest jako Księga Henocha lub 1 Henocha. Celem odróżnienia jej od pozostałych dwóch dzieł związanych z tym imieniem oznacza się ją jako Księgę Henocha etiopską, gdyż tylko w tym przekładzie zachowała się w całości. | Istnieją trzy księgi przypisywane patriarsze Henochowi: Księga Henocha etiopska, Księga Henocha słowiańska. Księga Henocha hebrajska. Księga Henocha etiopska dzieli się na pięć części poprzedzonych obszernym wstępem ukazującym zarys czasów ostatecznych. Część I to tzw. Księga czuwających, w której rozwinięta została historia zawarta w Rdz 6,1-4 o połączeniu się synów bożych z córkami ludzkimi. W Hen 6-36 chodzi już o aniołów, którzy połączyli się z kobietami. Z ich związku narodzili się giganci. Oni to są odpowiedzialni za rozpowszechnienie się zła na ziemi i za sprowadzenie na ludzi kary potopu. Część II nosi nazwę Księgi przypowieści. Zapowiada w niej autor rychły sąd nad sprawiedliwymi i grzesznikami, przyjście Mesjasza, który nosi tytuł Syna Człowieczego, Sprawiedliwego i Wybranego, porusza też temat zmartwychwstania i ukarania upadłych aniołów. Część III to Księga astronomiczna, w której znajdujemy obliczenia dotyczące kalendarza słonecznego oraz zapowiedź kataklizmów kosmicznych w czasach ostatecznych. Część IV, czyli tzw. Księga snów zawiera dwie wizje udzielone Henochowi na temat przyszłej historii świata i Izraela. Jest to tzw. historia zoomorficzna, gdyż ludzie ukazani są pod postaciami zwierząt. Na przykład woły symbolizują patriarchów, owce - wiernych Izraelitów, dzikie zwierzęta - prześladowców Izraela, biały byk z wielkimi rogami - przyszłego Mesjasza. Część V stanowi List Henocha, w którym patriarcha przepowiada błogosławieństwo dla sprawiedliwych, a kary dla grzeszników. W sekcji tej znajduje się tzw. Apokalipsa tygodni, która streszcza wydarzenia historii świata i Izraela. | Księga Henocha zachowała się w całości jedynie w języku etiopskim, którego tekst poświadczony jest przez przeszło 40 rękopisów. Obok tekstu etiopskiego mamy fragmenty przekładu greckiego oraz niedawno odkryte w Qumran fragmenty aramejskie. | Księga Henocha jest dziełem złożonym. Poszczególne jej części, a nawet pewne sekcje danej części powstawały w różnym czasie i posiadały różnych autorów. Najstarszą częścią jest Księga astronomiczna, która była znana prawdopodobnie redaktorowi kapłańskiego Pięcioksięgu Mojżesza. Obecna wersja etiopska podaje tylko streszczenie tego niezwykle długiego i monotonnego dokumentu, który przeważnie składał się z kalendarza astronomicznego. Drugą księgą pod względem daty powstania jest Księga czuwających. Jej podstawowy dokument skomponowany został w IV wieku przed Chrystusem, o ile nie wcześniej. Na trzecim miejscu należy umieścić Księgę snów. Jest to apokalipsa, która została napisany w tym samym czasie, co Księga Daniela. List Henocha, w którym zawarta jest nieco starsza od niego Apokalipsa tygodni, skomponowany został prawdopodobnie pod koniec II wieku przed Chrystusem. Osobny problem stanowi Księga przypowieści. Została ona skomponowana pod koniec I wieku po Chrystusie i wyparła tzw. Księgę gigantów, która była uzupełnieniem Księgi czuwających. Fragmenty jej zostały odkryte w Qumran. Brak dokładnych danych na temat miejsca, w którym ta księga została napisana oraz autorów poszczególnych jej części. Jedno jest niewątpliwe: księga ta powstała na terenie Judei i była w użyciu wspólnoty esseńskiej w Qumran w przededniu ery chrześcijańskiej. |
| Księga Tobita | brak danych! | Księga składająca się z XIV rozdziałów. | brak danych! | brak danych! |
| Księga Jubileuszów | Księga znana jest pod różnymi tytułami. Najpopularniejszy to Księga Jubileuszów. Poza tym spotykamy tytuły: Mała Genesis, Apokalipsa Mojżesza, Testament Mojżesz, Księga córek Adama, Życie Adama. | Księga Jubileuszów dotyczy objawienia udzielonego Mojżeszowi na górze Synaj w momencie, gdy otrzymał on od Boga tablice przykazań. W rzeczywistości jest to parafraza Księgi Rodzaju, a więc treść omawianego dzieła biegnie paralelnie do tekstu biblijnego. Ten ostatni został wzbogacony o wiele nowych elementów. Dla przykładu podamy tylko niektóre z nich. W pierwszym dniu stworzenia Bóg powołał do bytu nie tylko niebo i ziemię, ale również aniołów, którzy odtąd nieustannie oddają mu w niebie chwałę. Adam został przeniesiony do rajskiego ogrodu Eden po czterdziestu dniach od chwili stworzenia i przebywał tam razem z Ewą przez siedem lat. Dopiero po upływie tego okresu wąż sprowokował Ewę do popełnienia grzechu. Pierwszym człowiekiem, który poznał pismo, był Henoch. Posiadł on wiedzę i mądrość oraz objawienie od Boga dotyczące czasów ostatecznych i sądu. Za czasów Noego zepsucie ludzkości dosięgło zenitu. Aniołowie Boży zwani Czuwającymi zstąpili na ziemię i połączyli się z kobietami. Z tego związku zrodzili się giganci, którzy napełnili całą ziemię niegodziwością. Tylko Noe i jego rodzina postępowali sprawiedliwie i dlatego Bóg postanowił ich zachować przy życiu. Innych zgładził wyniszczający wszystko potop. Następnie zawarł Bóg Noem przymierze, które zostało upamiętnione ustanowieniem Święta Tygodni. Mimo że cała ziemia została oczyszczona ze zła, nie przestało ono przenikać różnymi drogami do społeczności ludzkiej. I tak Kainam, syn Arfaksada, odnalazł na skale inskrypcję zawierającą naukę Czuwających o słońcu, księżycu i gwiazdach. Nic nikomu nie mówiąc, przepisał cały ten tekst, który później stał się powodem wprowadzenia na ziemi na nowo idolatrii. Złe duchy, pochodzące od Czuwających, zaczęły zwodzić potomków Noego i im szkodzić. Na prośbę patriarchy Bóg postanowił je unieszkodliwić, ale Mastema, przywódca złych duchów, błagał, by przynajmniej mała ich część pozostała wolna i była na jego usługach. Dlatego dziesiąta część łych duchów pozostała do dyspozycji Mastemy, a pozostałych zamknięto w więzieniu. Po śmierci Noego świat zalała fala idolatrii. Ludzie zaczęli postępować źle, a Mastema górował nad nimi. Nawet Terah, ojciec Abrahama, czcił idole. Jedynie Abraham zachował wiarę w jedynego Boga. Z nim Bóg zawarł przymierze, dając mu jednocześnie obietnicę, że jego pokolenie stanie się narodem wybranym. Mastema, władca złych duchów, postanowił wystawić wierność Abrahama na próbę. On to właśnie domagał się ofiary z syna Izaaka. Jednakże Abraham wyszedł z tej próby zwycięsko. Autor Księgi Jubileuszów w sposób widoczny faworyzuje Jakuba i Lewiego. Jakub otrzymał błogosławieństwo od Izaaka w miejsce Ezawa, gdyż takie było zrządzenie Boga. Podstęp i zbrodnia Symeona i Lewiego, dokonana na Sychemitach, przedstawione zostały w omawianym utworze jako czyn pozytywny, gdyż mieszkańcy Sychem zniesławili Izrael, porywając Dinę, córkę Jakuba. W związku z tym wydarzeniem autor Księgi Jubileuszów szeroko uzasadnia konieczność odseparowania się od pogan i niewchodzenia z nimi w związki mieszane, bo to bezcześci święte imię Boże. Pokolenie Lewiego za swój czyn zostało wybrane do pełnienia urzędu kapłańskiego w Izraelu. Dzieło kończy się historią Mojżesz, który wystawiony ostał na zakusy Mastemy, ale daremnie. Wreszcie mamy rygorystyczne prawo odnoszące się do jubileuszów i szabatów. Mianowicie od Adama do Mojżesza upłynęło 49 jubileuszów. Będą one mijać, aż Izrael stanie się czysty. Dopiero wtedy nie będzie już szatana i kraj ostanie oczyszczony ze zła na zawsze. | Księga Jubileuszów zachowała się w całości jedynie w tłumaczeniu etiopskim. W Qumran odnaleziono fragmenty teksu hebrajskiego. Obok wersji etiopskiej istnieją ponadto przekłady: grecki, łaciński i syryjski. Niestety, do naszych czasów dotrwały jedynie ich fragmenty. | Dzieło to powstało w Palestynie, prawdopodobnie w Jerozolimie między 167 a 140 rokiem przed Chrystusem, gdyż akcje wojskowe przeciw Edomitom, Amorytom i Filistynom odpowiadają karnym ekspedycją prowadzonych przez Judę Machabeusza w latach 163-161 przed Chrystusem. Najstarszy fragment Księgi Jubileuszów, znaleziony w Qumran, pochodzi z 100 roku przed Chrystusem. Autor interesuje się przepisami dotyczącymi kultu, dziesięcinami składanymi kapłanom, dniami postu i świąt. Eksponuje kierowniczą rolę Lewiego jako pośrednika tradycji ojców i nauczyciela Prawa. Negatywnie ocenia kontakt z poganami i kulturę helleńską. Pragnie uchronić dziedzictwo narodowe przed zalewem kultury greckiej. Zakaz prowadzenia wojny w szabat zbliża go do pozycji chasydów. Tekst ukazuje również grupę, z której wywodził się autor, jako ludzi młodych, ubogich, ale żarliwych stróżów Prawa. |
| Księga Barucha | brak danych! | brak danych! | Księga składa się z 5 rozdziałów | brak danych! |
| Księga Machabejska II | brak danych! | brak danych! | Księga posiada 15 rozdziałów. | brak danych! |
| Księga Machabejska IV | W rękopisach uncjalnych Biblii księga nosi tytuł 4 Machabejska. Euzebiusz i Hieronim cytują ją jako księgę O absolutnym panowaniu rozumu i mylnie przypisują jej autorstwo Józefowi Flawiuszowi. | "Zamierzam przedstawić kwestię, będącą w najwyższym stopniu filozoficzną: czy rozum kierowany pobożnością jest absolutnym władcą nad namiętnościami?" Odpowiedź autora na to pytanie jest twierdząca. Rozum zdolny jest zapanować nad namiętnościami, gdy "w dniu, w którym Bóg stworzył człowieka, zaszczepił w nim namiętności i skłonności, ale jednocześnie pośrodku zmysłów posadził na tronie rozum, by był jego świętym przewodnikiem we wszystkim". Autor daje definicję takich pojęć, jak rozum, przyjemność, cierpienie, powściągliwość i omawia poszczególne rodzaje namiętności. Następnie na przykładzie Józefa, Mojżesza, Jakuba i Dawida wykazuje, że jego teza sprawdza się w życiu. Koronnym dowodem jest w tym względzie historia Eleazara i siedmiu braci oraz ich matki, którzy za czasów prześladowań Antiocha IV Epifanesa ponieśli śmierć męczeńską. Autor apokryfu relacjonuje ją bardzo szeroko przeplatając opowiadanie refleksjami natury filozoficznej i religijnej. Utwór kończy się zachętą do prowadzenia życia zgodnego z Prawem i do opanowywania namiętności rozumem. | Tekst grecki zachował się w kodeksach uncjalnych: aleksandryjskim, synajskim i weneckim. Brak go w kodeksie watykańskim. Obok tekstu greckiego mamy jeszcze przekład syryjski, który w znacznym stopniu pozwala rozwiązać trudniejsze lekcje oryginału greckiego. Jak dotąd nie znaleziono przekładu starołacińskiego i nie wiadomo, czy w ogóle istnieje. | Niektórzy Ojcowie Kościoła sądzili, że 4 Mch napisał Józef Flawiusz, ale z wielu racji opinia ta jest nieprawdopodobna. Po pierwsze Józef Flawiusz wierniej od autora 4 Mch przekazuje dane historyczne. Po drugie - Józef Flawiusz używa w swoich pismach greckich odpowiedników imion biblijnych, gdy tymczasem 4 Mch zawiera formy hebrajskie. Po trzecie - jest rzeczą mało prawdopodobną, by człowiek o tak chwiejnym charakterze, jakim był Józef Flawiusz, który z przeciwnika Rzymian stał się ich sprzymierzeńcem, mógł napisać dzieło zachęcające do wiernego trwania w wierze przodków i narażenia się nawet na największe tortury i męczeńską śmierć, by nie odstąpić od raz przyjętych zasad. Autor apokryfu jest więc nieznany. Możemy jedynie powiedzieć, że był Żydem, posługującym się w sposób mistrzowski językiem greckim. Żył i działał najprawdopodobniej w Egipcie, w centrum diaspory żydowskiej, czyli w Aleksandrii. Z braku konkretnych elementów pozwalających uściślić datę trudno powiedzieć, kiedy 4 Mch została napisana. Z tekstu wynika, że autor żyje w okresie spokoju i ładu, nie czyni też żadnych aluzji do zburzenia świątyni ani do prześladowań za czasów Kaliguli. Przyjmuje się, że utwór ten powstał pomiędzy 63 rokiem przed Chrystusem a 38 rokiem po Chrystusie lub w ogóle w I wieku po Chrystusie. |
| Ody króla Salomona | brak danych! | brak danych! | 42 Ody | brak danych! |
| Apokalipsa Adama | brak danych! | Apokryf podaje treść tajemnego objawienia, które zakomunikował Adam swojemu synowi Setowi. Najpierw mamy historię upadku Adama w raju w wersji bardziej gnostyckiej niż biblijnej. Następnie Adam otrzymuje objawienie przyszłości za pośrednictwem trzech tajemniczych postaci. Przepowiada potop, przekształcenie świata i zniszczenie kosmosu. Katastrofy te interpretowane są jako zamiar zniszczenia pokolenia Seta przez Boga. W trzecim epizodzie postać Oświeciciela wiedzy zstępuje na ziemię i jest prześladowana przez moce tego świata. Przynosi on światło dla pokolenia Seta. Narody ziemi uznają swoje błędy i wyższość zwolenników gnozy. | Apokalipsa Adama zachowała się w rękopisie koptyjskim odnalezionym w pobliżu Nag Hammadi w Egipcie w 1946 roku. Pochodzi on z drugiej połowy IV wieku po Chrystusie. | Analiza treści Apokalipsy Adama wskazuje, że mit gnostycki w niej zawarty ma jeszcze bardzo surową form. Nie ma też tutaj wyraźnych wpływów chrześcijańskich. Z tej racji wielu autorów datuje powstanie tego tekstu na koniec I wieku lub początek II wieku po Chrystusie. Być może, powstał on w Egipcie, ale nie można też wykluczyć Palestyny jako przypuszczalnego miejsca napisania tego apokryfu. |
| Apokalipsa Mojżesza | brak danych! | brak danych! | XLIII rozdziałów | brak danych! |
| Testament Abrahama | brak danych! | Autor utworu zajmuje się głównie okolicznościami śmierci Abrahama i nie jest to w ścisłym słowa znaczeniu testament na wzór poprzednich. Mamy tu raczej do czynienia ze wzruszającą historią opowiadającą o tym, jak patriarcha dowiedziawszy się o rychłej śmierci nie chce umierać, ale w końcu poddaje się woli Bożej. Prosi jedynie, by przed odejściem z tego wiata mógł zobaczyć cały wszechświat. Zostaje wysłuchany. Podróżując na ognistym wozie zwiedza w towarzystwie archanioła Michała niebo i ziemię. Na ziemi widzi ludzi dokonujących zabójstw, kradzieży i popełniających czyny nierządne. Prosi więc Boga, by ukarał tych, którzy dopuszczają się tego rodzaju grzechów. Zostaje wysłuchany. Ziemia rozstępuje się i pochłania grzeszników. Po tym wydarzeniu Bóg wydaje polecenie archaniołowi Michałowi, aby zaprzestał pokazywać Abrahamowi cały zamieszkały świat, gdyż Abraham nie ma miłosierdzia dla grzeszników. Bóg natomiast stworzył świat i nie chce zgubić na nim nikogo, lecz odwleka śmierć grzesznika, aż się nawróci i będzie żył. Następnie anioł przenosi Abrahama na stronę wschodnią, gdzie znajduje się pierwsza brama wiodąca do nieba. Patriarcha widzi tam dwie drogi: jedną wąską, drugą szeroką. Po wąskiej kroczy niewiele osób, a po szerokiej ogromne tłumy. Droga wąska to ta, po której chodzą sprawiedliwi, droga szeroka to droga grzeszników. Siedzący na złotym tronie Adam martwi się, że tak mało dusz kroczy drogą sprawiedliwości i cnoty. Sąd nad zmarłymi przekazany został w ręce Abla. Dwaj aniołowie spisują dobre i złe czyny ludzi. Następnie anioł Dokiel waży je, a Piruel poddaje próbie ognia. Bóg spełnił wszystkie życzenia Abrahama. Patriarcha nie chce umierać, jednak śmierć podstępem zdołała zabrać jego duszę, którą aniołowie unieśli do raju. | Dzieło zachowało się w języku greckim oraz w przekładach: koptyjskim, arabskim, starosłowiańskim, rumuńskim i etiopskim. Istnieją dwie recenzje tekstu greckiego. Porównanie ich nasuwa przypuszczenie, że musiał istnieć jakiś pierwotny tekst, który był podstawą dwóch odmiennych recenzji. Te ostatnie były później tłumaczone na różne starożytne języki. Kopistami dostępnych nam dzisiaj rękopisów greckich musieli być chyba chrześcijanie, gdyż znajdujemy w nich frazeologię chrześcijańską. | Testament Abrahama nie dostarcza konkretnych danych pozwalających ściśle określić czas jego powstania. Przyjmuje się, że apokryf powstał około 100 roku po Chrystusie. Miejscem napisania był prawdopodobnie Egipt, gdyż frazeologia Testamentu Abrahama wykazuje duże podobieństwo z Septuagintą i innymi księgami żydowskimi powstałymi w tym czasie na tym terenie. Również pewne motywy literackie, takie jak ważenie dusz lub trzy instancje sądownicze, odzwierciedlają poglądy rozpowszechnione w Egipcie. Różne są opinie na temat środowiska, z którego wywodził się autor apokryfu. Jedni opowiadają się za faryzeuszami, inni wskazują na esseńczyków lub terapeutów |
| List Jeremiasza | brak danych! | brak danych! | 73 wersy | brak danych! |
| List Arysteasza | Tytuł utworu ma charakter umowny. W rzeczywistości mamy do czynienia nie tyle z listem, ile z opowieścią o powstaniu greckiego przekładu Biblii hebrajskiej. | Arysteasz, dostojnik króla egipskiego Ptolemeusza Filadelfa, pisze do swego brata Filokratesa list, w którym pragnie przedstawić historię powstania greckiego przekładu Biblii. Miało to być tak, że bibliotekarz królewski Demetrios z Faleronu zwrócił się do króla z prośbą o zlecenie przekładu Tory na język grecki żydowskim uczonym z Jerozolimy. Tłumaczenie to miało być potem przechowywane w zbiorach biblioteki aleksandryjskiej. Król wyraża zgodę i zostaje wysłane do Jerozolimy poselstwo, w którego skład wraz z innymi wchodzi Arysteasz. Wykorzystuje on przy tym przychylną dla Żydów atmosferę na dworze królewskim i jeszcze przed wyjazdem prosi króla o uwolnienie niewolników żydowskich sprowadzonych niegdyś do Egiptu przez Ptolemeusza I. W ten sposób około 100 000 Żydów odzyskuje wolność. Poselstwo udaje się do Jerozolimy, zabierając ze sobą bardzo bogate dary. Arcykapłan Eleazar wyraża zgodę na przetłumaczenie Tory i wysyła do Egiptu 72 tłumaczy, po sześciu z każdego pokolenia, biegłych nie tylko w Prawie Bożym, lecz również odznaczających się nieskazitelnym życiem. Przybywają oni do Egiptu przywożąc pergaminowy zwój Tory zapisany złotymi literami. Ptolemeusz Filadelf przyjmuje ich z wielkim szacunkiem i radością, wystawia na ich cześć przez siedem kolejnych wieczorów siedem biesiad, w czasie których zadaje każdemu z osobna pytania. Następnie zostają oni przewiezieni na wyspę Faros, gdzie w ciągu 72 dni dokonują przekładu, który zostaje zaaprobowany przez Żydów mieszkających w Aleksandrii oraz króla. Obdarzeni bogatymi darami wracają potem do Jerozolimy. | Tekst Listu Arysteasza zachował się tylko po grecku, a więc w języku, w którym został on pierwotnie napisany. Znał go już i cytował Józef Flawiusz, a po nim Euzebiusz z Cezarei. Cytowane przez Euzebiusza fragmenty Listu Arysteasza w wielu przypadkach pomagają dzisiaj dokładniej odtworzyć brzmienie samego tekstu znanego z tradycji rękopiśmienniczej. | Autor apokryfu jest nieznany. Możemy dzisiaj o nim powiedzieć tylko tyle, że był Żydem mieszkającym w Aleksandrii, władającym biegle językiem greckim. Z treści utworu można wnioskować, że znał doskonale zwyczaje i prawa żydowskie, które opisuje z nie ukrywanym entuzjazmem i głęboką sympatią, ale w samej Palestynie nigdy nie był. Dzieło swoje napisał w diasporze, najprawdopodobniej w Aleksandrii. Gdy chodzi o datę napisania apokryfu, to rozbieżność opinii jest dość znaczna, gdyż obejmuje okres aż pięciu wieków, mianowicie od III wieku przed Chrystusem do II wieku po Chrystusie. Jednakże współczesne badania językowe, literackie i historyczne skłaniają większość uczonych do twierdzenia, że List Arysteasza powstał do II wieku po Chrystusie. |
| Życie Adama i Ewy | Wersja łacińska podaje tytuł Vita Adae et Evae, grecka, nie wiadomo dlaczego, nosi tytuł Apokalipsy Mojżesza. | Na treść apokryfu składa się historia Adama i Ewy po wypędzeniu ich z raju. Nie mogąc niczego znaleźć do jedzenia, postanowili czynić pokutę. Ewa stała przez 37 dni zanurzona w rzece Tygrys, Adam zaś przez 40 dni stał zanurzony po szyję w Jordanie. Następnie mamy krótką wzmiankę o Kainie i Ablu oraz o narodzinach Seta. Adam opowiada swoje widzenie swojemu synowi Betowi, kiedy to został porwany do raju, gdzie Bóg zapowiedział mu bliską śmierć. Faktycznie wkrótce następuje choroba Adama, podczas której Set wraz z Ewą proszą Boga, by przez swego anioła zesłał kroplę oleju z drzewa miłosierdzia dla uśmierzenia jego cierpień. Adam umiera, a jego ciało zostaje pochowane przez aniołów w okolicach raju. Niedługo potem umiera Ewa. | Są dwa ujęcia tego apokryfu. Jedno w wersji łacińskiej zachowane w licznych średniowiecznych rękopisach, drugie w wersji greckiej, w sześciu rękopisach. Oba ujęcia różnią się między sobą. Ponadto posiadamy przekład starosłowiański, bardzo zbliżony do wersji greckiej, oraz tłumaczenie syryjskie, arabskie i koptyjskie. | Autorem apokryfu jest niewątpliwie Żyd mieszkający w Palestynie pod koniec I wieku przed Chrystusem. Możliwe, że był on związany z jakiś sposób z kręgami esseńczyków. |
| Męczeństwo Izajasza | Tytuł księgi jest wynikiem analizy większego dzieła znanego jako Wniebowzięcie Izajasza. Zawiera ono jedenaście rozdziałów, w którym rozróżnia się: Męczeństwo Izajasza, Testament Ezechiasza, Wizje Izajasza | Po śmierci Ezechiasza królem został jego syn Manasses. Ten zaniechał kultu prawdziwego Boga i serce swe zwrócił ku Beliarowi, władcy tego świata, anioła nieprawości. Wówczas zaczęły się upowszechniać w Judei i Jerozolimie praktyki wróżbiarski i magia. Jednocześnie zaczęto prześladować ludzi sprawiedliwych. Izajasz widząc to opuścił Jerozolimę i osiadł w Betlejem judzkim. Tam jednak również było wiele nieprawości, tak że musiał on razem z innymi prorokami zamieszkać w górach pustyni. Fałszywy prorok imieniem Belchira dowiedział się o miejscu pobytu Izajasza i jego towarzyszy. Oskarżył on Izajasza przed królem o rzekomo fałszywe proroctwa przeciw Jerozolimie i miastom Judy oraz o to, że czynił siebie większym prorokiem niż był Mojżesz. Oskarżył Izajasza również o to, że Jerozolimę nazwał Sodomą, a książąt Judy Gomorą. Wówczas Manasses kazał ująć Izajasza i skazał go na śmierć przez przepiłowanie go drewnianą piłą. Belchira dawał prorokowi tuż przed śmiercią ostatnią szansę uratowania życia przez odwołanie swoich proroctw, ale Izajasz tego nie uczynił. Zwrócił się jedynie z prośbą do swoich towarzyszy, by udali się w okolice Tyru i Sydonu, bo tylko dla niego "Bóg przygotował ten kielich". | Pełny tekst Męczeństwa Izajasza zachował się tylko w wersji etiopskiej. Obok niej apokryf zachował się jeszcze we fragmentach w wersji greckiej, koptyjskiej, łacińskiej i starosłowiańskiej. Przekład grecki Męczeństwa Izajasza prawdopodobnie istniał już w I wieku po Chrystusie. Dokonano go przypuszczalnie z oryginału hebrajskiego. | Apokryf powstał prawdopodobnie w I wieku po Chrystusie, chociaż niektórzy przesuwają tę datę nawet na II wiek przed Chrystusem Legenda o śmierci Izajasza znana była prawdopodobnie autorowi Listu do Hebrajczyków. Także tradycja żydowska zawarta w Talmudzie mieści w sobie reminiscencje związane z życiem i śmiercią proroka. Znali i cytowali to dzieło tacy Ojcowie Kościoła, jak św. Justyn czy Ignacy Antiocheński Autor Męczeństwa Izajasza napisał swój utwór prawdopodobnie w Palestynie, której był mieszkańcem. Niektórzy sądzili, że był on jakoś związany z esseńczykami. Faktycznie takie elementy, jak ukazanie w ciemnych barwach Jerozolimy, ucieczka proroka na pustynię, prześladowanie mogą wskazywać na esseńczyków jako prawdopodobne środowisko, w którym powstało to dzieło, ale z drugiej strony brak jest w omawianym apokryfie znamion typowych dla poglądów mieszkańców dawnego Qumran, a mianowicie terminów światłość-ciemność, wzmianki o Nauczycielu Sprawiedliwości, akcentowania elementów eschatologicznych. |
| Józef i Asenet | W zależności od rękopisów lub wersji utwór nosi różne tytuły: Księga modlitw Asenet, Życie i wyznanie Asenet. | Jest to wzruszająca opowieść o miłości i zaślubinach pomiędzy Józefem a Asenet, córką Pentefresa, doradcy faraona i kapłana Heliopolis. Asenet początkowo nie chciała nic słyszeć o poślubieniu Józefa, gdy go zobaczyła, zmieniła zdanie. Pokochała bardzo Józefa i na dowód swej głębokiej przemiany wewnętrznej rozdała ubogim swe drogocenne suknie, bransolety i ozdoby. Posągi bóstw pogańskich ze złota i srebra pokruszyła i rozdała ubogim. Ofiary z pokarmów składane bożkom dała psom. Posypała głowę popiołem i odziała wór pokutny. Tak pokutowała przez siedem dni. Ósmego dnia poprosiła Boga w gorącej modlitwie o przebaczenie i o to, by Bóg przeznaczył ją na "służebnicę Józefa". Ukazał się jej anioł z nieba w ludzkiej postaci, kazał jej odziać czyste szaty, a następnie powiedział, że zostanie poślubiona Józefowi. Na wiadomość o przybyciu Józefa wybiegła mu na spotkanie i wprowadziła go do swojego domu. Ślubu udzielił im sam faraon. Ze związku Józefa i Asenet urodził się Manasses i Efraim. Nie odbyło się jednak bez komplikacji. Małżeństwo Józefa z Asenet bardzo zabolało syna faraona, który chciał się ożenić z Asenet. Rozpoczął więc knowania. Najpierw namawiał Symeona i Lewiego, braci Józefa, aby sprzymierzyli się z nim w spisku na życie Józefa. Oni jednak odmówili. Tego samego próbował z Gadem i Danem również bezskutecznie. Spisek został w porę odkryty i Józef wraz z małżonką zostali uratowani. Syn faraona zmarł z rany zadanej mu przez Beniamina. Wkrótce po tym wydarzeniu zmarł również faraon przekazując swoją koronę Józefowi. | Większość autorów przyjmuje, że apokryf powstał w języku greckim. Tylko nieliczni opowiadają się za oryginałem semickim. Obok tekstu greckiego, podstawowego dla wszystkich przekładów i opracowań, posiadamy jeszcze starożytne tłumaczenia syryjskie, ormiańskie, łacińskie, starosłowiańskie i rumuńskie. | Księga powstała w diasporze, prawdopodobnie w Egipcie. Głównym celem autora było rozpropagowanie religii żydowskiej wśród świata pogańskiego. Cały utwór ma charakter wybitnie semickie. Słownictwo, teologia, idee odzwierciedlają judaizm hellenistyczny, i to jeszcze z epoki przedrabinackiej. Nie ma w nim aluzji ani do Eucharystii, ani do bierzmowania, ani też do uczt kultycznych esseńczyków czy terapeutów, lecz jedynie do żydowskich przepisów pokarmowych. Autor cytuje Stary Testament według przekładu Septuaginty. W księdze nie ma wzmianki o prześladowaniach religii żydowskiej, co pozwala przypuszczać, że autor pisał ją w okresie względnego pokoju. Charakter propagandowy dzieła wyklucza możliwość, że dzieło mogło powstać w czasach po Hadrianie. Na tej podstawie można przypuszczać, że utwór ten powstał pod koniec I wieku przed Chrystusem lub pod koniec I wieku po Chrystusie. |
|
| opracował Michał Kalisz |