Sukcesy odnoszone przez sekty i tzw. nowe ruchy religijne wynikają często ze
stosowania przez aktywistów sekt bardzo wyrafinowanych i przemyślnych metod
werbowania i indoktrynacji. Osoby atakowane przez sekty zazwyczaj nie orientują
się, że pewne zabiegi i wydarzenia są świadomie wyreżyserowane a one same stały
się przedmiotem przemyślanych metod oddziaływania oraz psychologicznej i
socjologicznej manipulacji. W wyniku zastosowania tych metod stopniowo sekty
wymuszają przyjęcie przez daną jednostkę swoich norm , wzorów myślenia i ocen.
Tego rodzaju działania są zupełnym przeciwieństwem praktyki Kościoła, w którym
przynależność do wspólnoty wynika z przyczyn naturalnych /fakt urodzenia/, oraz
występuje jedynie dążenie do świadomej akceptacji jego nauki. Do najbardziej
niebezpiecznych nowych ruchów religijnych i sekt, które są określane jako kulty
destrukcyjne należą m.in.: Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kriszny, zwane
w skrócie ISKCON, Kościół Zjednoczenia/ Moona/, Kościół Scientologii /Ron
Hubbard/, Rodzina Miłości/ Dzieci Boże /David Berg/, Ruch Bhagwan /Śri
Rajnisha/, Instytut Wiedzy Transcendentalnej /Maharishi Mahesh Yogi/, Misja
Boskiego Światła /Maharaj Ji/, Ananda Marga /Bba Śri Andamurti/. Metody, które
stanowią zagrożenie dla psychiki i życia duchowego człowieka, stosują także
sekty i kulty nawiązujące do tradycji zachodniej psychologii humanistycznej oraz
ideologii ruchów szamanistycznych.
Metody działania sekt są wymienione w dokumencie watykańskim zatytułowanym :
"Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie". / W : L`Osservatore
Romano, wyd. polskie, nr 5/79, 1986./. Dokument wymienia m.in. delikatny proces
wprowadzania kandydata ze stopniowym odsłanianiem wymagań. Stosowane techniki
nacisku takie jak "bombardowanie miłością", oferta pomocy żywnościowej czy leczniczej, rozdawnictwo darów, pieniędzy, nawet zastosowanie przez niektóre sekty flirtu, pochlebstwo. Ale obok tych metod pojawia się wymóg bezwarunkowego poddania się woli przywódcy. Następuje izolacja jednostki poprzez wyeliminowanie informacji z zewnątrz, odcięcie od rodziny, przyjaciół, czasopism, radia, telewizji a nawet opieki lekarskiej. Sekty stosują też metody przebudowy
świadomości prowadzące do zaburzeń poznawczych /"bombardowanie intelektualne"/, stosują klisze blokujące myślenie refleksyjne, narzucają swoją własną logikę i argumentację jako niepodważalne. Dokument zauważa, że łatwym łupem sekty stają się osoby zarówno młode jak i starsze pozostające w nieładzie wewnętrznym.
/wyrażając to językiem religijnym chodzi tutaj o życie w grzechu ciężkim/. W
stosunku do tych osób stosowane jest odcięcie nowo pozyskanych od ich
przeszłości, skupienie się, celem ich pozyskania i uzależnienia od sekty, na
odchyleniach od normy w ich zachowaniach takich jak zażywanie narkotyków,
dewiacje seksualne, wykorzystywanie ich zahamowań psychicznych. Bardzo skuteczną
metodą jest utrzymywanie nowo zwerbowanych w ciągłej aktywności, poprzez
ograniczanie im wyżywienia i snu, ciągłą obecność i kontrolę ze strony członków
sekty, ustawiczne napominanie i szkolenie, których celem jest doprowadzenie nowo
pozyskanych do stanu duchowej egzaltacji, zmienionej świadomości. W rezultacie
zastosowania wymienionych powyżej praktyk następuje zlikwidowanie oporu i
wymuszenie automatycznego posłuszeństwa wobec poleceń. Niektóre sekty do tego
stopnia koncentrują się na osobie swojego przywódcy, że przyznają mu prerogatywy
boskie.
Pozyskiwanie nowych adeptów przez sekty jest również przedmiotem analiz
socjologów. Elżbieta Hałas w swojej pracy "Konwersja. Perspektywa socjologiczna"
/ Lublin 1992/ przytacza teorię Loflanda, który wyodrębnia szereg faz w
strategii oddziaływania sekty na jednostkę/ koncepcja konwersji do sekty jako
"odfiltrowywanie"/. Na uwagę zasługuje zwłaszcza faza "chwytania" czyli
nawiązywania kontaktów w miejscu publicznym i sprowadzania danej osoby na teren
grupy. Po niej ma miejsce faza "nauczania", w której demonstrowanie kandydatowi
na członka sekty zainteresowania i uczuć ma pomóc w przedstawieniu nauki sekty w
jak najbardziej atrakcyjnym świetle. Trzecia faza to "kapsułkowanie" czyli
zamknięcie pozyskanego kandydata we wspólnocie sekty polegające na jego
wyizolowaniu. W fazie "kapsułkowania" chodzi o kontrolowanie sytuacji przez
przywódców sekty, celem przezwyciężenia wszelkich wątpliwości kandydata. Temu
zamierzeniu służy absorbowanie uwagi kandydata poprzez całodzienną aktywność,
włączenie go w kolektywne działania grupy takie jak modlitwy, śpiewy, oraz
zastosowanie takich środków jak dążenie do wyłączności przepływu informacji od
nawracających do nawracanych, zmęczenie itp. Wszystkim tym zabiegom i
czynnościom animatorów sekty towarzyszy " okazywanie miłości" i życzliwości
kandydatowi. Ostatnią fazą jest angażowanie kandydata do sekty przez stopniowe
wciąganie go do przyjętych wzorów uczestnictwa w grupie.
Zastosowanie wyżej wymienionych strategii owocuje w postaci ukształtowania w
osobie będącej przedmiotem manipulacji sekty poczucia przynależności do niej,
bycia kimś specjalnym i potrzebnym. W rezultacie myśli o ewentualnym opuszczeniu
sekty są określane jako "próba", "kuszenie", "działanie szatana". Jeżeli chodzi
o działania /interakcje/ grupowe, to w świetle wspomnianej już koncepcji
socjologicznej spełniają one następujące funkcje: Rewizja dotychczasowego
systemu wierzeń, wypracowanie nowych struktur poznawczych /nowe schematy
myślenia/; nowe wierzenia czy też nowe interpretacje są wzmacniane przez
odpowiednie rytuały / np. pieśni, modlitwy/. Wszystkie te działania grupowe
prowadzą do wytworzenia silnych więzi w grupie oraz prowadzą do wytworzenia
oczekiwań co do doświadczenia specjalnych zdolności duchowych. Nasuwa się
obecnie pytanie jaki jest rezultat zastosowania przez sektę wyżej podanych
metod? Otóż w rezultacie powodzenia strategii sekty i przyłączenia danej osoby
następuje zmiana osobowości tej jednostki /zwana psychomutacją/. Psychologowie
wskazują, że tylko w jednym momencie osoba zagrożona manipulacją sekty ma
możność podjęcia samodzielnej decyzji. Mianowicie gdy zastanawia się ona: pójść
do nich czy nie? Dalsze decyzje już ze względu na siłę oddziaływania grupy i jej
strategię wymykają się tej jednostce z rąk.
Co następuje w wyniku powodzenia strategii sekty? Według opisu jednej z
organizacji zajmujących się nowymi ruchami religijnymi/ czyli kultami
destrukcyjnymi/ proces, który zostaje zainicjowany wejściem do sekty obejmuje
całkowitą zmianę stosunku do otoczenia /które dotychczas widziane jako przyjazne
naraz zostaje odbierane przez jednostkę jako wrogie/. Następuje radykalizacja
wielu poglądów. /Np. przerwanie nauki, radykalny wegetarianizm/. Pojawia się
"kompleks twierdzy"- nowo zdobyty wyznawca pragnie żyć wyłącznie wśród
współwyznawców. Proces psychomutacji odbywa się w trzech etapach: Pierwszym z
nich jest fascynacja nauką sekty, po nim następuje zniszczenie poczucia
osobistego bezpieczeństwa oraz w rezultacie zbudowanie nowej tożsamości. Jean
Ritchie w pracy :"Tajemniczy świat sekt i kultów"/ Książka i Wiedza 1994/,
przytacza opracowaną przez Ośrodek Informacyjny do Spraw Sekt i Kultów listę
kilkunastu wskaźników, których pojawienie winno stać się sygnałem ostrzegawczym
dla rodziców względnie przyjaciół osób zagrożonych przez oddziaływanie sekty. U
osób, które znajdują się pod wpływem sekty, można zaobserwować: "
1. Nagłą wyraźną zmianę osobowości.
2. Osoby takie sprawiają wrażenie nieobecnych/ czasem
jest to stan podobny do transu/.
3. Zamknięcie się w sobie i tajemniczość.
4.
Posługiwanie się nowym językiem- żargonem sekty.
5. Nowy sposób odżywiania się.
6 Nowe kontakty towarzyskie.
7. Utratę poczucia humoru.
8. Utratę zdolności krytycznego spojrzenia.
9. Przesadny krytycyzm.
10. Przyjmowanie agresywnej postawy obronnej.
11. Zmianę naturalnej mimiki twarzy.
12.Utratę umiejętności abstrakcyjnego myślenia i nie używanie metafor, utratę płynności wypowiedzi i zmianę dotychczasowego sposobu formułowania myśli.
13. Ograniczenie zdolności do zawierania związków intymnych.
14. Brak uczuć i chłód w stosunkach z rodziną i przyjaciółmi.
15. Zmiany fizyczne- nagły spadek lub przyrost wagi spowodowany nieodpowiednią dietą, bezsennością, przemęczeniem.
16. Zachowanie neurotyczne, psychotyczne, skłonności samobójcze.
17. Niezwykłe podniecenie i witalność.
18. Fascynacje nową literaturą." /Dz.cyt.,248-9/.
W rzeczywistości, jak wyjaśnia to wspomniana organizacja istnieje duże
zróżnicowanie reakcji emocjonalnych osób znajdujących się pod wpływem sekty.
Część z nich w wyniku głębokiego uzależnienia od nowej grupy traci spokój i
poczucie bezpieczeństwa, inne odczuwają niepokój i napięcie, przyjmują postawę
obronną i stają agresywne, natomiast jeszcze inne stają się zupełnie bierne i
zamknięte w sobie. W tym miejscu rodzi się pytanie: w jaki sposób rodzice i
przyjaciele mogą pomóc osobie manipulowanej przez sekty lub kulty destrukcyjne?
Stosowne porady możemy znaleźć w książce J. Prokop, Uwaga rodzice!- sekty,
Oficyna wydawnicza Spar 1994. Według Autora rodzice nie powinni dać się
zastraszyć sekcie, gdyż wiele działań sekty koliduje z przepisami prawa.
Natomiast sytuacja staje się trudniejsza, gdy ofiara sekty jest osobą
pełnoletnią, która ma prawo decydować o sobie. Przede wszystkim jeśli u podłoża
odejścia młodego człowieka do sekty są braki i zaniedbania panujące w rodzinie
tutaj muszą nastąpić zasadnicze zmiany. Rodzice winni się zastanowić, czy
przyczyną odejścia ich dziecka do sekty nie są braki wewnętrzne w rodzinie.
Często rodzice pochłonięci konsumpcjonizmem i egoistycznym stylem życia za mało
uwagi poświęcają swoim dzieciom. Nagle okazuje się, że sprawy materialne to nie
wszystko. Kiedy rodzice stwierdzą, że dziecko znajduje się pod wpływem sekty,
najważniejszym staje się miłość, wspomnienia i to wszystko co zostało wpojone
wcześniej. Najbardziej skutecznym środkiem może okazać się dyskusja, w której
rodzice powinni przekazywać informacje o zasadach wiary katolickiej /zwłaszcza
tych najbardziej kwestionowanych przez sektę/, o historii sekty i jej
założycielu/ co zwykle jest skrzętnie przez sektę ukrywane/, oraz demaskować
metody działania sekt. Rodzice lub przyjaciele winni dysponując odpowiednimi
informacjami / książki na temat sekt, wycinki prasowe, relacje byłych członków
sekt/ krytycznie zbadać argumentację i język, którymi posługuje się sekta,
wykazywać brak wewnętrznej logiki w jej doktrynie. Inne problemy rodzi izolacja
młodego człowieka od jego najbliższych, rodziny i przyjaciół. Specjaliści
sugerują, że przy braku kontaktu osobistego należy podtrzymywać kontakt listowy.
Wiele sekt zezwala na pewne formy kontaktu z rodziną celem wyłudzenia od niej
pieniędzy dla sekty. Jednak pieniądze te służą na ogół propagandzie rekrutacji i
werbowaniu dalszych kandydatów oraz umacniają pozycję sekty i jej przywódców.
Na podstawie wskazówek amerykańskiej organizacji rodziców
C.E.R.F./amerykańska inicjatywa rodzicielska/, w cytowanej pracy J.Prokopa,
zostały sformułowane następujące dyrektywy dla rodziców pragnących pomóc swojemu
dziecku w pokonaniu uzależnienia ze strony sekty. Poleca się przede wszystkim:
Zapisywanie nazwisk, adresów, telefonów wiążących się z działalnością sekty.
Zapisywanie chronologicznie wszystkich wydarzeń w formie krótkich notatek.
Reagowanie na wszystkie ustne i pisemne próby kontaktu ze strony dziecka, jasne
określenie swojego stanowiska. Należy okazać, że jest się nie przeciw dziecku,
lecz przeciw sekcie. Należy unikać wszelkich wypowiedzi, które mogłyby być
odczytane jako groźby. Nie powinno się wydawać z domu żadnych dokumentów a tylko
kopie. Nigdy się nie należy poddawać. Żadna manipulacja psychologiczna nie jest
w stanie zniweczyć rezultatów wychowania w rodzinie. Należy dążyć do
zjednoczenia swoich wysiłków z innymi rodzicami, którzy przeżywają podobne
problemy ze swoimi dziećmi tworząc inicjatywę rodzicielską co może zaowocować
uzyskaniem poparcia ze strony innych osób czy też instytucji publicznych.
Rodzice nie powinni się dać oswoić sekcie przez przyjmowanie zaproszeń na ich
święta lub imprezy./ Prokop, dz.cyt.,98/. Cytowana książka podaje przekonujące
przykłady dialogu z osobą zagrożoną manipulacjami stosowanymi przez
sektę.
Z przedstawionych powyżej informacji wynika wniosek, iż działania sekt oraz
stosowane przez nie metody mogą wywierać i faktycznie wywierają destrukcyjny
wpływ na osobowość jednostki, mogą przyczyniać się do dezintegracji rodzin i
społeczeństwa. Natomiast z analizy doktryn sekt wynika, że są one dalekie od
nauki Chrystusa i Kościoła. Dlatego :"Niezbędne jest ostrzeganie wiernych,
szczególnie młodych, aby mieli się na baczności, a nawet zorganizowanie
fachowego poradnictwa, opieki prawnej itd." /Sekty albo nowe ruchy
religijne...art. cyt.par.4/. Nie można poprzestać na potępianiu sekt i ich
zwalczaniu, oraz traktować członków sekt jako jednostek "zaprogramowanych" wbrew
swojej woli. Jak mówi wspomniany dokument :"Żadne problemy dotyczące sekt nie
powinny osłabiać naszego zapału dla sprawy ekumenizmu pośród wszystkich
chrześcijan".
/Art. publikowany w: ks. Waldemar Kulbat, "Kościół a wyzwania demokracji", Warszawa 1996, ss. 131-136/.